<=== Jules Verne hoofdpagina

Iets over de meter
Jos van Geffen

Dat is de titel van hoofdstuk vier in Verne's Avonturen van drie Russen en drie Engelsen. Verne beschrijft daarin dat voor het vastleggen van een standaard van lengte het 't beste is om "zulk een maat in overeenstemming te brengen met de aardbol, welke omtrek als onveranderlijk kan worden beschouwd, met andere woorden, de gehele omtrek van de aarde of een gedeelte er van met wiskunstige zekerheid te meten." Waarop een exposé volgt van namen van mensen en jaartallen met betrekking tot het bepalen van zo'n standaard.

Ik moest aan dit hoofdstuk denken toen ik bijgaande recensie in de Volkskrant las over een boek waarin het verhaal verteld wordt van de bepaling van de lengte van de meter door Jean-Baptiste-Joseph Delambre (1749-1822) en Pierre-François-André Méchain (1744-1804) uit de meridiaan van Parijs naar Duinkerken in 1792-1797. Over deze bepaling schrijft Verne (waarbij de naam van Méchain met een 'i' gespeld wordt in mijn Nederlandse vertalingen van Elsevier):

In 1730 werd zij [de meridiaan van Parijs] door Francesco Cassini en Lacaille tussen Duinkerken en Perpignan nagerekend. Eindelijk werd de meting van dat gedeelte van de meridiaan door Michain tot Barcelona in Spanje voortgezet. Toen Michain overleden was (hij stierf ten gevolge van uitputting, door zulk een onderneming veroorzaakt), werd de meting van de Franse meridiaan eerst in 1807 door Arago en Biot hervat.

De naam van Delambre komt merkwaardigerwijs in Verne's tekst niet voor. Bijgaande recensie geeft een heel aardig overzichts van de expeditie van Delambre en Méchain, waar Verne verder niets over vermeldt.

De Académie Française bracht in 1790 een verslag uit (in Verne's woorden):

... waarbij zij als gewone eenheid van maat voorstelden het tien-millioenste deel van het vierde van de meridiaan, en als eenheid van gewicht voor alle lichamen het gewicht van zuiver gedistilleerd water, terwijl het tientallig stelsel werd aangenomen om alle maten met elkander in overeenstemming te brengen.

Daarmee werd feitelijk de basis gelegd voor ons huidige Internationale Stelsel van Eenheden, dat volgens internationale afspraak aangeduid wordt als SI. Dit stelsel is in 1960 vastgesteld als vervolmaking van het Metrieke Stelsel en is vastgesteld door de 11de Conférence Générale des Poids et Mesures (CGPM, de algemene vergadering van de mij de Meterconventie aangesloten landen).

Het stelsel bestaat uit zeven grondeenheden en een groot aantal afgeleide eenheden, die samen een coherent stelsel vormen. Voorbeelden van afgeleide eenheden zijn: oppervlakte, volumne, snelheid, dichtheid, frequentie, druk, vermogen, etc. De grondeenheden zijn:

 naam                           eenheid    symbool
---------------------------------------------------
 lengte                         meter      m
 massa                          kilogram   kg
 tijd                           seconde    s
 elektrische stroom             ampère     A
 thermodynamische temperatuur   kelvin     K
 hoeveelheid stof               mol        mol
 lichtsterkte                   candela    cd

De definitie van de meter is lang niet meer zo prozaïsch als in Verne's tijd, en ook die van de seconde is nogal technisch. De kilogram echter is op dit moment nog gedefineerd op een ouderwetse manier, maar men is doende om ook die definitie te moderniseren.

Voor de geïnteresseerden hierbij de eerste drie definities:
    De meter is de lengte van de weg die het licht in vacuüm aflegt in een tijd van ( 1 / 299 792 458 ) seconden (17de CGPM-1983, Rés. 1).
    Het kilogram is de eenheid van massa; het is gelijk aan de massa van het internationale prototype van het kilogram, een blok platina-iridium dat in Parijs bewaard wordt (1ste CGPM-1889).
    De seconde is de tijdsduur van 9 192 631 770 perioden van de straling ontstaan bij de overgang tussen twee hyperfijnniveaus van de grondtoestand van het atoom cesium-133 (13de CGPM-1967, Rés. 1).

 
Enkele web pagina's:

Jean-Baptiste-Joseph Delambre

http://www.obspm.fr/histoire/acteurs/delambre.fr.shtml

http://www.surveyhistory.org/jean_baptiste_delambre.htm

http://www-gap.dcs.st-and.ac.uk/~history/Mathematicians/Delambre.html

Pierre-François-André Méchain

http://www.obspm.fr/histoire/acteurs/mechain.fr.shtml

http://www-gap.dcs.st-and.ac.uk/~history/Mathematicians/Mechain.html

Bureau International des Poids et Mesures

http://www.bipm.fr/noflash.html

<=== Jules Verne hoofdpagina

 
Jos van Geffen -- Home  |  Site Map  |  Contact Me

created: 8 January 2004
last modified: 26 April 2008